1 Mei 1977
De Dag van de Arbeid in 1977 in Turkije is de geschiedenisboeken ingegaan als Kanlı 1 Mayıs, oftewel Bloedige 1 Mei. Wat was de achtergrond van dit drama, hoe kon het ontstaan, wie was verantwoordelijk en wat waren de gevolgen?
De 1 meiviering of Dag van de Arbeid is een internationale feestdag van de arbeidersbeweging. In 1890 werd voor het eerst een internationale Dag van de Arbeid georganiseerd met als doel een achturige werkdag in te voeren. In latere jaren werd er gestreden voor andere rechten terwijl de viering tevens steeds meer het karakter kreeg van een protest tegen de gevestigde orde. Veel manifestaties op de Dag van de Arbeid liepen en lopen wereldwijd uit op ongeregeldheden.
1 meivieringen in Turkije
In Istanbul werd voor het eerst in 1912 de Dag van de Arbeid gevierd. Gedurende de Eerste Wereldoorlog en de daaropvolgende Onafhankelijkheidsoorlog, werden er geen vieringen georganiseerd. In de jaren 1921 – 1923 waren er weer vieringen in Ankara, Istanbul en Izmir. Hoewel deze vieringen in goede sfeer verliepen, werd het na het oprichten van de Republiek Turkije in 1923 verboden massale bijenkomsten op 1 mei te organiseren. In 1925 werd er een wet aangenomen op de handhaving van de openbare orde waarmee een algeheel verbod op het vieren van de Dag van de Arbeid van kracht ging.
In 1975 werd er voor het eerst weer een kleine, besloten bijeenkomst gehouden, in een feestzaal in Istanbul. Het jaar daarop organiseerde de Confederatie van Revolutionaire Arbeidersvakbonden – Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DISK) – weer een grootschalige, openbare betoging in Istanbul. Met meer dan 200 duizend aanwezigen, was deze 1 meiviering een groot succes.
De organisatie van de Dag van de Arbeid 1977
In 1977 organiseerde DISK opnieuw de betoging op het Taksimplein in Istanbul. DISK werkte daarvoor samen met de socialistische (arbeiders)partij en met de toen verboden communistische partij, maar wilde niet dat de maoïstische groeperingen – die de leer van de Chinese leider Mao aanhingen – mee zouden doen. DISK was bang dat de maoïsten slaags zouden raken met de andere communistische groeperingen die de vernieuwde, revisionistische leer vanuit de Sovjet Republiek volgden.
Na overleg met alle betrokken partijen werd er uiteindelijk overeenstemming bereikt, ook de maoïsten konden meedoen. DISK organiseerde het zo dat de diverse groeperingen vanaf verschillende toegangsroutes op het Taksimplein zouden uitkomen en dat de groeperingen met tegengestelde idealen uit elkaar gehouden zouden worden.
In de Turkse media verschenen eind april diverse berichten die voorspelden dat de 1 meiviering op een bloedig drama zou uitlopen.
Het verloop van 1 mei 1977
In de loop van de dag verzamelden zo’n 500.000 mensen zich op het Taksimplein. Het was zo druk dat lang niet iedereen het plein op kon komen. Ook de maoïstische groeperingen die zich verenigd hadden in één grote groep van zo’n 50.000 mensen, lukte het niet het plein te bereiken. Plotseling werden er, aan het begin van de avond, schoten gelost. Later vertelden de meeste ooggetuigen dat de schoten kwamen vanaf het gebouw van het waterleidingbedrijf en van het Intercontinental Hotel, dat destijds het hoogste gebouw van Istanbul was. Er brak paniek uit, mensen probeerden van het plein af te komen, juist op de plek waar de maoïsten op dat moment het plein probeerden op te komen. Veel mensen werden hierbij onder de voet gelopen. Politie en veiligheidsdiensten gebruikten waterkanonnen, gillende sirenes, rookbommen en creëerden daardoor alleen nog maar meer paniek.
Bronnen noemen verschillende aantallen doden, variërend van 34 tot meer dan 40. Bij de lijkschouwingen later werd duidelijk dat er vier mensen aan kogelwonden waren overleden en dat er een vrouw onder een pantservoertuig was gekomen en zo de dood had gevonden. Van drie slachtoffers kon de doodsoorzaak niet exact worden vastgesteld en de overige slachtoffers waren mensen die verdrukt waren. Tot deze laatste groep slachtoffers behoorden relatief veel maoïsten.
Arrestaties
Na de dramatische gebeurtenissen werden meer dan 500 betogers gearresteerd van wie er 98 officieel werden aangeklaagd. In de loop van de tijd zijn allen vrijgesproken, de laatsten in 1989. Tijdens de onderzoeken kwamen er verschillende verhalen naar buiten, onder andere van de officier van de justitie die het onderzoek leidde, Çetin Yetkin. Hij vertelde dat er zo’n twintig sluipschutters op het dak van de waterleidingmaatschappij waren ingerekend door de gendarmerie en overgedragen aan de politie. Dit had degene die de leiding had over de actie, verklaard. Het verhaal werd echter tegengesproken door de betrokken politieofficieren. Ook beweerde Çetin Yetkin dat er een partij explosieven aan de politie was overgedragen, maar later bleek deze verdwenen. Een advocaat die tijdens de incidenten gefilmd had, overhandigde zijn film – waar onder andere de sluipschutters op stonden – aan het kantoor van de officier van justitie, maar de film raakte kwijt op het hoofdbureau van politie. Çetin Yetkin werd na drie maanden overgeplaatst en nam vervolgens ontslag. Een ander saillant detail: één van de politieofficieren die ontkende dat de sluipschutters door de gendarmerie aan de politie waren overgedragen, werd na de staatsgreep van 1980 hoofd van de politie in Istanbul.
Wie zat er nu werkelijk achter?
Bloedige 1 Mei vond plaats in een periode van hevige, gewelddadige politieke schermutselingen tussen links en rechts. Het is dan ook niet verwonderlijk dat beide groeperingen elkaar beschuldigden van de aanslag. Ook werd gesteld dat de CIA erbij betrokken zou zijn geweest. Op 1 mei had er een bijeenkomst van Amerikanen en politiemensen in het Intercontinental Hotel – waar vanaf het dak geschoten zou zijn – plaatsgevonden en het hotel was die dag voor publiek gesloten.
Een veel aangehaalde theorie is dat de Counter-Guerilla – een Turks stay-behindnetwerk dat werd gesteund door de CIA en NAVO – verantwoordelijk was voor de schietpartij. De Turkse geheime dienst MIT bleek banden te hebben met deze Counter-Guerrilla, wat onder andere het verdwijnen van bewijsmateriaal zou verklaren.
Er valt niets met zekerheid te zeggen en met het verstrijken van de jaren en de wettelijke verjaring van de feiten, is de hoop vervlogen dat er ooit duidelijkheid zal komen en recht zal geschieden.
De Counter-Guerilla, een nadere beschouwing
Na de Tweede Wereldoorlog werd er in Italië gewerkt aan het opzetten van een geheim netwerk met de naam Operatie Gladio. Dit stay-behindnetwerk werd gesteund door de CIA en NAVO en moest er bij een communistische machtsovername in Italië voor zorgen dat het verzet daartegen georganiseerd was. De tweede doelstelling was het verzet organiseren als er een Russische inval in een ander Europees land zou plaatsvinden. Er ontstonden daarom in veel Europese landen – en ook in Turkije – stay-behindnetwerken die verbonden waren met Operatie Gladio. De Turkse tak droeg de naam Counter-Guerilla, in het Turks Kontrgerilla.
Na het opzetten van een georganiseerd verzet gingen de meeste netwerken over op het weerbaar maken en houden van de bevolking tegen communistische invloeden. Het verstoren van 1 Meivieringen zou vanuit dat oogpunt dan ook niet verwonderlijk zijn…
Een aanrader om te lezen?
Zegt het voort!
