In dit laatste deel van de archeologische reeks kijken we naar de zogenoemde Burdurvlakte waar zich tal van antieke sites bevinden. De belangrijkste antieke stad in de regio is Sagalassos. Sagalassos is gedurende een zeer lange periode door verschillende stammen en volkeren bewoond geweest. De eerste menselijke activiteit vond hier 12.000 jaar geleden plaats en de stad Sagalassos werd ongeveer 700 jaar geleden pas verlaten. De meeste restanten stammen uit de Romeinse tijd. Sagalassos ligt in het noorden van de provincie Burdur, tegen de grens met Isparta.

Dat Sagalassos zolang bewoond is geweest, zegt iets over deze plek: het was beslist een goede keuze. En wel om verschillende redenen:

Bij de opsomming hieronder moet je niet vergeten dat de bestaande bevolking zich steeds in meer of mindere mate met de nieuwe bezetters mengde. De divers culturen beïnvloedden elkaar.

Aardewerk is misschien wel het meest gebruikte goed in het menselijk bestaan. Kruiken om bijvoorbeeld olie in te bewaren en te vervoeren, potten om mee te koken, kannen om vloeistoffen uit te schenken, bekers om uit te drinken, dit zijn zomaar een paar voorbeelden van de gebruiksmogelijkheden van aardewerk. En dat al duizenden jaren. Bovendien kan aardewerk wel kapot gaan, maar het verdwijnt niet zomaar. Je kunt je dan ook makkelijk voorstellen dat door archeologen heel wat scherven en andere fragmenten van aardewerk worden gevonden. Elke cultuur en elke tijd kende zijn eigen specifieke aardewerk. Het werd bijvoorbeeld gemaakt van een bepaalde kleisoort of gemaakt volgens een speciaal procedé of versierd met kenmerkende motieven. Scherven kunnen daarom veel duidelijkheid verschaffen over de makers en gebruikers van het aardewerk en daarom ook over andere artefacten die in hetzelfde gebied en dezelfde aardlaag gevonden zijn.

In de Burdurvlakte zijn heel wat scherven gevonden. In 2010 werd een veld ontdekt met duizenden aardewerkfragmenten. Ze dateren uit een lange tijdspanne, van het vierde millennium VOT tot de 18^e eeuw NOT. Meer dan duizend van deze scherven zijn diagnostisch. Diagnostische scherven zijn scherven waaraan je kunt zien van wat voor voorwerp de scherf afkomstig is. Bij de gevonden scherven zaten belangrijke vondsten waardoor het mogelijk was de opvolgende perioden van bewoning sluitend te krijgen.

Het komt ook voor dat er aardewerk gevonden wordt dat elders gemaakt is. Zo is er in Egypte en Griekenland bijvoorbeeld aardewerk uit Sagalassos gevonden. Hieruit kun je concluderen dat er handel gedreven werd en dat het maken van aardewerk een manier was om geld te verdienen, het werd niet alleen voor eigen gebruik gemaakt. Vooral het aardewerk dat tijdens de Romeinse tijd in Sagalassos werd gemaakt – het zogenoemde Sagalassos Red Slip Ware – is eeuwenlang populair geweest in grote delen rond de Middellandse Zee.

De meeste beelden, pilaren, fonteinen en mozaïeken die in Sagalassos zijn gevonden, zijn gemaakt van gesteente uit de directe omgeving. Half gekristalliseerd kalksteen uit de buurt van het huidige Burdur bijvoorbeeld. Dit gesteente lijkt veel op marmer. Ook zandsteen en tufsteen komen uit de buurt. Voor prestigieuze projecten werd marmer uit andere regio’s gehaald. Er is vooral veel marmer uit de antieke groeven van Dokimeion in Afyon gebruikt. Daarnaast kwam er alabaster uit Pamukkale (Hierapolis) en grijsgespikkeld marmer uit de omgeving van Efeze. Dit gesteente werd via de Meandervallei vervoerd op grote wagens of op sleden die door runderen werden getrokken.

Rond het jaar 120 schonk keizer Hadrianus verschillende soorten gekleurd marmer en graniet voor de bouw van de Keizerlijke Thermen. Deze gesteenten kwamen uit Griekenland en werden waarschijnlijk per schip naar Efeze vervoerd en vervolgens via de Meandervallei – met logistieke steun van de keizerlijke administratie – naar Sagalassos gebracht. Dergelijk vervoer was een dure aangelegenheid en het werd dan ook niet vaak gedaan. Voor kleinere tegels en mozaïeksteentjes werden wel tal van exotische marmers uit Griekenland, Egypte en Noord Afrika ingevoerd, maar dan als kleine restanten van bouwprojecten in Pamfylië dat ten zuiden van de Burdurvallei lag. Grote stukken konden Sagalassos via deze weg niet bereiken omdat de bergpas ten noorden van Antalya te steil was.

Als de blokken steen eenmaal in Sagalassos waren aangekomen, werden ze bewerkt en met behulp van takels en touwen op hun plaats gezet.

Zoals gezegd, zijn de meeste overblijfselen die je nu in Sagalassos kunt zien, afkomstig uit de Romeinse tijd. Vooral in de tijd van keizer Hadrianus werd er veel gebouwd. Dit had te maken met de status van 'Eerste stad van Pisidië' en de keizerlijke vieringen en evenementen die er vanaf dat moment plaatsvonden. De Keizerlijke Thermen, de tempel van Apollo, de Neon Bibliotheek en het Hadriaans Nymphaeum of Antonijns Nymphaeum (pronkfontein) werden alle rond 120 gebouwd. 

De Neon Bibliotheek werd gebouwd in opdracht van een rijke burger, Titus Flavius Severianus Neon, ter nagedachtenis aan zijn vader. Het lijkt op de beroemde Celsus Bibliotheek uit Efeze, die enkele jaren eerder gebouwd is. De bibliotheek heeft een mozaïekvloer. In het midden bevat het een mythologische tafereel waarin de Griekse held Achilles afscheid neemt van zijn moeder - de godin Thetis - voor het vertrek naar de Trojaanse oorlog. De bibliotheek werd bij rellen aan het einde van de vierde eeuw in brand gestoken en de mozaïekvloer werd vernield.

De Keizerlijke Thermen - met een oppervlakte van minstens 5.000 vierkante meter - werd gebouwd op een natuurlijke heuvel, waarbij gebruik werd gemaakt van de kamers van de oude thermen en nieuwe uitbreidingen. Deze oude thermen zijn de oudste Romeinse thermen die tot nu toe in Romeins Anatolië gevonden zijn. Ze dateren uit het begin van de eerste eeuw (10-30). 

Het complex van de Keizerlijke Thermen bestaat uit twee circuits van drie baden; tepidarium (lauw), caldarium (warm) en frigidarium (koud).  Het ene circuit is bedoeld voor de vrouwen (C1 en T1), het andere voor de mannen (C3, T2 en F1). Vanuit de basilica thermarum (F2) - een enorme vestibule- waren de drie baden van elk circuit te bereiken. 

Andere belangrijke monumenten op de site zijn de erepoort van Claudius en de bron uit de laat-Hellenistische tijd. De erepoort van Claudius was eerder opgedragen aan de voorganger van Claudius, keizer Caligula, die van 37 tot 41 na onze jaartelling regeerde. Caligula was een berucht keizer die bekendstond om zijn vele wandaden. Na zijn dood kregen alle gebouwen die aan hem waren opgedragen om die reden een andere naam en dus ook de poort in Sagalassos.
De laat-Hellenistische bron werd in de eerste eeuw VOT gebouwd. Kenmerkend aan de bron is dat het water werd beschermd door een afdak en borstwering. Het water bleef hierdoor koel en zuiver.

Rond 500 vond er een eerste grote aardbeving in het gebied plaats. De stad was toen nog welvarend genoeg om veel gebouwen te restaureren, maar toen in 541 en 542 een pestepidemie vele slachtoffers eiste, ging het rap bergafwaarts met de stad. In 590 werd het gebied door een tweede sterke aardbeving getroffen en er vond een herschikking plaats in de kern van de stad. Uit kerkelijke bronnen blijkt dat Sagalassos als bisdom bleef bestaan tot in de dertiende eeuw, toen het fort op de Alexanderheuvel werd vernietigd. Daarna werd de stad nog steeds bewoond, maar je kon niet meer spreken van een stedelijke gemeenschap. Toen het gebied werd ingelijfd bij het rijk van de Seltsjoeken, werd Sagalassos definitief verlaten en vestigde men zich in de valleien. Een ontwikkeling die tot de stad Ağlasun leidde.

De stad Hattusa – bij het huidige Boğazkale in de provincie Çorum – bestond al zo’n 2000 jaar voor het begin van onze jaartelling (VOT). Aan het einde van de 19^e eeuw, begin 18^e eeuw VOT vond er een veldslag plaats tussen koning Piyusti van Hattusa en koning Anitta van Kussara die gewonnen werd door Anitta. Hij plunderde en verwoestte Hattusa en sprak een vloek uit over de koning die ooit de stad zou willen herbouwen.

Wie als koning na mij Hattusa gaat bewonen, laat de Stormgod van de Hemel hem treffen!

Ruim een eeuw later is Hattusa desondanks opnieuw opgebouwd, door een nazaat van Anitta nog wel, koning Labarna. Hij maakte van Hattusa zijn hoofdstad en nam een nieuwe naam aan: Hattusili. Dit markeert het begin van het Hettitische Rijk.

De late bronstijd in Anatolië is een interessante periode. Het was voor het eerst dat er een echt rijk ontstond dat meerdere stadstaten en koninkrijken met elkaar verbond en onder één gezag plaatste, dat van de Hettieten (ook wel Hittieten genoemd). Er vond een levendige handel plaats tussen de volkeren rond de Middellandse Zee en er werd op hoog niveau in meerdere talen gecorrespondeerd en er werden belangrijke internationale vriendschappen en verbonden gesloten. Je kon met recht spreken van een complexe, internationale beschaving.

De Hettieten waren een volk waarvan de oorsprong niet duidelijk is. Ook de plotselinge ondergang van het rijk is lange tijd in nevelen gehuld geweest. Sterker nog, het hele rijk was in vergetelheid geraakt en men kende de Hettieten alleen nog maar als een volk waarnaar op enkele plaatsen in de Bijbel verwezen werd. En dat bleken achteraf niet eens de Hettieten van het grote rijk te zijn!

Het was in 1876 dat de Brit Archibald Sayce meende dat de Hettieten een eigen taal moesten hebben gehad en hij verwees daarbij naar grote basaltblokken met inscripties in bijvoorbeeld Aleppo. Sayce ging naar meer materiaal zoeken in het Ottomaanse Rijk. Na drie jaar kwam hij met voorbeelden uit heel Anatolië en hij beweerde dat Syrië maar een uithoek van het grote Hettitische Rijk was geweest. Hij zei tevens dat er bij Boğazkale verder gezocht moest worden. Zijn ideeën werden met scepsis ontvangen, maar toen doken er ineens interessante Egyptische hiërogliefen op. Hieruit bleek dat de farao’s de koning van de Hettieten als gelijke zagen. Dit betekende dat deze Hettieten toch wel een groot en machtig volk moesten zijn geweest. In 1906 vond een Duitse expeditie een enorme hoeveelheid kleitabletten, deels in het Babylonisch – dat al ontcijferd was – en deels in een onbegrepen taal. Het idee dat dit het staatsarchief van de Hettieten moest zijn en dat Hattusa de hoofdstad van het grote rijk was geweest, kreeg algemene bijval.

De stad Kadesh – in het huidige Syrië, in de buurt van Homs – was al geruime tijd in handen van de Hettieten, maar de Egyptenaren onder aanvoering van Ramses II, deden pogingen de stad te veroveren. De veldslag om Kadesh wordt gezien als een van de grootste waarbij strijdwagens werden gebruikt, er werden er maar liefst 5.000 ingezet. De slag was zeer wreed en verliep bijzonder chaotisch.

De strijd bleef onbeslist en beide kampen claimden de overwinning. De verliezen aan de kant van de Hettieten waren echter minder groot dan die aan de kant van Egypte en de troepen van Ramses II waren er niet in geslaagd meer grond te veroveren. Maar ook de Hettieten waren verzwakt en het was voor beide partijen slimmer om vrede te sluiten. De Hettieten en Egyptenaren stelden een vredesverdrag op. Voor zover bekend het allereerste ter wereld. 

In het verdrag werd onder andere vastgelegd dat Kadesh Hettitisch bleef en dat Egypte zich moest terugtrekken uit Azië, tot aan Kanaän. Als teken van goodwill werd een van de dochters van koning Hatussili II uitgehuwelijkt aan Ramses II. Het verdrag werd desondanks door de Egyptenaren als een nederlaag gezien en er braken opstanden uit waardoor Ramses zich niet meer op het grensconflict kon concentreren en de controle nog verder verloor.
Vijftien jaar later, in 1259 VOT, stelde de nieuwe koning van de Hettieten – Hattusili III – een nieuw vredesverdrag op. Tevens trouwde hij met een dochter van Ramses II. Deze keer was de vrede stabieler, maar erg lang hebben de Hettieten er niet van kunnen genieten, zestig jaar later was het gedaan met het Hettitische Rijk.

Het is niet helemaal duidelijk waardoor het machtige rijk van de Hettieten in zo korte tijd in kon storten. Waarschijnlijk speelden verschillende factoren een rol. In het westen en zuidwesten van Anatolië vonden gedurende ongeveer 50 jaar – tussen 1225 en 1175 VOT – veel aardbevingen plaats. Ook was er een lange periode van extreme droogte waardoor grote bevolkingsgroepen migreerden en er vooral bij de Hettieten jarenlang hongersnood heerste. Daarnaast had je nog de opkomst van verschillende zeevolkeren die een bedreiging vormden voor het rijk. Tot slot vonden er steeds meer interne opstanden plaats, vooral in Kanaän. Door de complexe economische verwevenheid van diverse delen van het Hettitische Rijk lijkt het mogelijk dat in korte tijd het hele systeem instortte met verwoestingen van veel belangrijke steden, waaronder Troje én Hattusa rond 1200 VOT.

De archeologische site Hattusa bestaat uit drie delen, een enorm heiligdom – Yazılıkaya – ten noorden van de oude stad, daarnaast een grote burcht en een uitbreiding die in de 14e eeuw VOT werd gebouwd en de bovenstad wordt genoemd.

De naam Yazılıkaya betekent zoiets als ‘beschreven rots’. Het is een verwijzing naar de vele reliëfs van goden die er gevonden zijn. Ook liggen er heiligdommen als een soort kamers bij de reliëfs die voor ceremonies gebruikt werden. Het heiligdom werd in de 15e eeuw VOT in gebruik genomen, maar de meeste reliëfs en inscripties stammen uit de 13e eeuw VOT.
De Hettieten worden wel het volk van duizend goden genoemd. Telkens als er een stad of stam veroverd werd, werden ook de lokale goden overgenomen en aanbeden om ervoor te zorgen dat deze goden geen wraak zouden nemen. Zo breidde zich het aantal goden flink uit. Een van de mooiste reliëfs is dat van de twaalf goden van de onderwereld.

De grote burcht – de Nederlandse vertaling van ‘Büyük Kale’ – is in de 14e eeuw VOT gebouwd en bestaat uit drie binnenplaatsen die trapsgewijs zijn opgebouwd. Aanvallers moesten de burcht dus stapje voor stapje zien in te nemen. De bedienden verbleven rond de laagste twee binnenplaatsen en de vertrekken voor de koninklijke familie lagen rond de bovenste binnenplaats, dit was het echte paleis. Het paleis is onlangs gerestaureerd.

De bovenstad was een uitbreiding van de oude stad bij de grote burcht, waarmee in de 14e eeuw VOT werd begonnen. Uit de capaciteit van gevonden graansilo’s kan geconcludeerd worden dat er in die tijd ongeveer 30.000 mensen woonden. De stadsmuur rond de bovenstad is deels gereconstrueerd, hij heeft drie poorten. Van de Leeuwenpoort, de Sfinxenpoort en de Koningspoort ligt eigenlijk alleen de laatste op een logische plek, het is goed mogelijk dat de beide andere poorten alleen bij speciale gebeurtenissen werden gebruikt en dus vooral een ceremoniële functie hadden. Ook is het mogelijk dat de sfinxen en leeuwen die bij de poorten als wachters stonden opgesteld, tegen boze geesten en andere kwaadwillenden moesten beschermen.

In de bovenstad zijn de restanten van een grote tempel – bestaande uit twaalf vertrekken rond een centrale plaats – te vinden, de Büyük Mabet. Daar vlakbij ligt de Assyrische handelswijk.

Verder vind je in de bovenstad op een steile heuvel enkele resten van het fort Yenicekale. Daarachter, nog iets hoger, ligt de Leeuwenpoort. Hiervandaan kun je de weg langs de muur volgen die leidt naar de Sfinxenpoort, die in het Turks ook wel Yerkapı (Aardepoort) wordt genoemd. Vanaf de poort loopt een 70 meter lange tunnel van bogen naar buiten. Daarnaast liggen twee monumentale trappen. Het geheel werd waarschijnlijk voor ceremonies gebruikt.

In het midden van de bovenstad bevinden zich de resten van het Sarıkale en de Nişantepe. De laatste is een rots met een tienregelige inscriptie ter ere van de laatste koning van de Hettieten, Suppiluliuma II. Het Sarıkale bestaat uit de fundamenten van een Frygisch fort dat na de ineenstorting van het Hettitische Rijk op een oud bouwwerk van de Hettieten is gebouwd.

Het ontcijferen van een onbekende tekst spreekt velen tot de verbeelding. Hoe begin je zoiets?
Om een tekst te kunnen ontcijferen, zijn een aantal dingen belangrijk. Vergelijkingsmateriaal bijvoorbeeld. Welke woorden of tekens lijken enigszins op andere – al ontcijferde – talen? Ook mag de tekst niet te kort zijn omdat een eerste aanzet en mogelijke oplossing in de hele tekst – of in andere teksten uit dezelfde taal – doorgevoerd moet kunnen worden. Voor een stuk tekst van dertig woorden bijvoorbeeld kun je talloze verschillende oplossingen verzinnen, maar je kunt de oplossing nergens aan toetsen.
De taal van de Hettieten is ontcijferd door Bedřich Hrozný, een Tsjechische professor die verbonden was aan de universiteit van Wenen. Hij herkende in de zin ‘nu ninda-an ezzatteni watar-ma ekutteni’ het woord ‘ninda’ uit het Soemerisch, een taal die in Mesopotamië gesproken werd. Hrozný nam aan dat het ook in het Hettitisch ‘brood’ zou betekenen. Hrozný dacht dat het achtervoegsel ‘an’ een naamval voor het lijdend voorwerp was. Wat doe je met brood? Je eet het, zo redeneerde Hrozný en dat zou wel eens het woord ‘ezza’ kunnen zijn, dat een zekere gelijkenis had met het Duitse ‘essen’. In het tweede deel van de zin viel het woordje ‘watar’ op. Dat zou wel eens ‘water’ kunnen betekenen. Vanwege de naamvallen kwam de professor uit op de vertaling ‘je zult brood eten je zult water drinken’. Deze basis nam hij voor de ontcijfering van andere Hettitische teksten en zijn inzichten bleken juist te zijn. In 1917 publiceerde Bedřich Hrozný zijn bevindingen over de Hettitische grammatica plus een woordenboek.

De neolithische periode – ook wel nieuwe steentijd genoemd – werd door de ontdekking van brons opgevolgd door de bronstijd. Brons is een legering van koper en tin. Tegenwoordig is de verhouding ongeveer 90% koper en 10% tin maar in de oudheid kon de samenstelling sterk variëren. Het werd voor het eerst gebruikt in de omgeving van Mersin, rond 3200 voor het begin van onze jaartelling. Heel geleidelijk werd brons ook in Europa gebruikt en dat verklaart waarom de bronstijd in Turkije rond 3300 voor onze jaartelling – VOT – begint en in bijvoorbeeld Nederland 1400 jaar later.

Al in 6900 VOT werd er in Turkije koper gewonnen en gebruikt voor het vervaardigen van onder andere priemen en kralen. Koper werd toen nog in koude staat door middel van hameren in de gewenste vorm gebracht. Rond 5500 VOT werd de techniek van het smelten en gieten in mallen ontwikkeld. Toch werd koper niet grootschalig toegepast omdat het materiaal relatief zacht is. Voor wapens en werktuigen bleef steen de belangrijkste grondstof.

Koper was nooit helemaal zuiver: het bevatte altijd sporen van andere elementen zoals zilver, ijzer, arseen, bismut of lood. De smeden moeten al snel in de gaten hebben gehad dat deze elementen verschillende eigenschappen aan het koper gaven. Zo maakt lood het koper zachter en bismut maakt koper bros. Arseen maakt koper harder en duurzamer maar de giftige dampen die vrijkomen bij het verhitten, zullen menig slachtoffer geëist hebben!
Smeden zullen ongetwijfeld geëxperimenteerd hebben met het toevoegen van verschillende elementen en het is aannemelijk dat op deze manier het brons is uitgevonden. Tin maakt dat koper een stuk harder wordt en minder krimpt bij afkoeling. Bovendien verlaagt tin het smeltpunt van koper en verhoogt het de vloeibaarheid van gesmolten koper. Vanaf het moment dat brons was uitgevonden, konden wapens en allerlei werktuigen en gebruiksvoorwerpen van metaal gemaakt worden en dat was een enorme vooruitgang ten opzichte van het gebruik van steen.

De handel in koper en tin

Belangrijke koperwingebieden waren Cyprus en het Zwarte Zee gebied. Tin komt van nature niet voor in Anatolië en daardoor was men voor de vervaardiging van brons afhankelijk van andere landen en volkeren. Rond 2000 VOT was de handel in tin vrijwel geheel in handen van de Assyriërs, een rijk met als hoofdstad het aan de Tigris (in het huidige Irak) gelegen Assur.

Anatolië bestond in die tijd uit verschillende grote en kleinere koninkrijken en de Assyriërs hadden met elk van deze rijken afspraken gemaakt die o.a. te maken hadden met de veiligheid van de handelaren, het monopolie op de handel in tin en textiel, belastingen en tolheffingen. De Assyriërs stichtten in zo’n veertig plaatsen in Anatolië hun handelskolonies. Zij verhandelden voornamelijk tin en textiel (gemaakt van wol) dat in Assur door de vrouwen vervaardigd werd. Het werd verkocht tegen zilver, goud en koper. Vooral zilver deed dienst als betaalmiddel. Mensen en instanties werden voor hun diensten betaald: voor overnachtingsplaatsen, tol, eten en drinken, belastingen. En natuurlijk werd er van het zilver weer tin en textiel in Assur gekocht om in Anatolië te verkopen.

De archeologische vindplaats Kültepe

Ongeveer 20 kilometer ten noorden van de stad Kayseri ligt een belangrijke archeologische vindplaats uit de bronstijd: Kültepe. Kültepe – wat Asheuvel betekent vanwege het grauwe stuifzand dat er ligt – bestaat uit de stad Kanesh (Turks: Kaniş) plus een naastgelegen handelsnederzetting, de ‘karum’. Deze karum is de belangrijkste handelskolonie van de Assyriërs geweest, van hieruit werden de andere handelskolonies aangestuurd.

Kültepe is vooral bekend vanwege de enorme hoeveelheden kleitabletten – tot nu toe zo'n 25.000 stuks – die er gevonden zijn. Deze kleitabletten markeren het startpunt van de gedocumenteerde Anatolische beschaving en daarmee het einde van de prehistorie in Anatolië.

De ontdekking van Kültepe

In 1881 publiceerde iemand van het British Museum in Londen een artikel over een kleitablet met cuneiform schrift (spijkerschrift). Het kleitablet was in Istanbul op een antiekmarkt gekocht maar kwam uit Cappadocië. In het artikel verwees de schrijver naar een soortgelijk tablet dat bewaard werd in de Bibliothèque Nationale in Parijs en noemde beide 'Cappadocische Tabletten' omdat ze afweken van de tot dan gevonden tabletten uit Mesopotamië. Er doken meer van deze kleitabletten op in Europa en onderzoek wees uit dat ze allen afkomstig waren uit Kayseri.

In 1893-94 ging de Franse archeoloog Chante op onderzoek uit in Anatolië. Hoewel zijn vermoeden dat Kültepe de vindplaats van de eerdere tabletten moest zijn, juist was, vond hij geen enkel kleitablet en ook latere pogingen van verschillende andere archeologen waren vruchteloos. In 1925 werd opnieuw een zoektocht ondernomen, deze keer door een Tsjechoslowaakse expeditie. In eerste instantie vonden ook zij niets anders dan wat stenen op een heuvel, tot één van de medewerkers suggereerde dat de tabletten niet op de heuvel maar in het omliggende lagere gebied gezocht moesten worden. En die keer was het raak; er werden kleitabletten in kruiken en terracotta kisten gevonden. In totaal werden een kleine duizend tabletten gevonden waarvan een deel naar het museum in Istanbul ging en de rest naar Tsjechoslowakije voor onderzoek. Uit dat onderzoek werd duidelijk dat Kültepe het oude Kanesh was.

Het zou nog tot 1948 duren voor er opnieuw begonnen werd met de opgravingen. Helaas was in de tussenliggende jaren veel vernield door schatzoekers en de lokale bevolking die de vruchtbare grond van Kültepe had verplaatst naar hun eigen grond, waarbij in de weg liggende stenen op een berg gegooid waren…

Andere handelsnederzettingen in de bronstijd

Uit de kleitabletten heeft men kunnen leren dat er zo’n dertig Assyrische kolonies waren en een tiental kleinere pleisterplaatsen voor de handelaars. Slechts drie van deze veertig nederzettingen zijn tot op heden met zekerheid geïdentificeerd en (deels) opgegraven: Kanesh, Hattusa (het huidige Boğazkale) en Amkuwa (tegenwoordig Alishar). Bij de grote archeologische vindplaatsen Acemhöyük en Konya Karahöyük zijn ook restanten uit de Assyrische tijd gevonden maar de bijbehorende karums zijn nog niet gevonden en men kan niet met zekerheid zeggen wat de namen waren van deze oude handelskolonies. Van Acemhöyük wordt vermoed dat het om het oude Purushanda gaat.
Ongetwijfeld zullen de komende jaren meer Assyrische handelssteden worden blootgelegd. De meeste kans maken de gebieden langs de langste rivier van Turkije: de Kızıl Irmak (Rode Rivier) ook wel aan elkaar geschreven als Kızılırmak.

Er valt dus nog veel te ontdekken in het rijke Anatolië!