Een bijdrage van Marc van Hecke

Op 17 februari 1926 voerde Kemal Mustafa Atatürk een grondige verandering door in het burgerlijk recht. Man en vrouw werden voor de wet gelijk gesteld. Polygamie werd verboden en vrouwen kregen o.a. gelijke rechten bij scheiding en voogdij.
Zorgde deze verbeterde wetgeving met betrekking tot de vrouwenrechten ook voor een verbetering van de positie van vrouwen in de praktijk, dat is de cruciale vraag. Het antwoord is tweeledig.

In tegenstelling tot de christelijke monarchen, die net als de Ottomaanse heersers hun invloedssfeer probeerden uit te breiden, lieten de Ottomaanse heersers de door hen veroverde bevolking zijn godsdienst behouden. Er moest betaald worden via een extra belasting, maar de christenen en joden konden hun geloof behouden en bij burgerlijke en strafrechtelijke zaken hadden zij het recht te kiezen tussen een sharia-rechtbank of hun eigen rechtbank. Wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat de overgrote meerderheid van christenen en joden koos voor een sharia-rechtbank, omdat deze veel liberaler en vrouwvriendelijker was dan hun eigen rechtbanken. Ik geef slechts een voorbeeld, een weduwe die meer dan een jaar na het overlijden van haar echtgenoot een kind ter wereld bracht, werd niet veroordeeld wegens overspel. De islamitische rechtbank ging ervan uit dat de foetus langer geslapen had in de baarmoeder.

Ook bij overspel waren de islamitische rechtbanken veel soepeler dan christelijke rechtbanken, zij vroegen concrete bewijzen en getuigen, iets wat bij overspel niet zo makkelijk is. Vele vrouwen werden bij gebrek aan bewijs vrijgesproken.

Los daarvan, polygamie was een recht, de juridische positie van de vrouw was slecht, maar vrouwen kozen liever voor sharia-rechtbanken, dat is een feit. Ik beschouw het als de minste van twee kwaden. Overigens, kan deze beweringen staven maar in het bestek van dit artikel beperk ik mij tot de hoofdlijnen.

Mustafa Kemal Pasja was sterk beïnvloed door de Franse revolutie, in het bijzonder door de ideeën over de eenheidsstaat en het secularisme. Als leider van de onafhankelijkheidsstrijd en stichter van de republiek wou hij Turkije zo snel mogelijk moderniseren en de vrouwenrechten verbeteren.
Op 17 februari 1926 voerde hij een grondige verandering door in het burgerlijk recht. Man en vrouw werden voor de wet gelijk verklaard. Polygamie werd verboden en vrouwen kregen gelijke rechten bij scheiding en voogdij. In 1933 kregen vrouwen ook stemrecht (ter vergelijking, in Nederland was dat in 1919 en in België 1948) en in 1934 mochten zij zich verkiesbaar stellen.

Uitwerking in de praktijk

Zorgde de veranderde wetgeving voor een verbetering van de positie van vrouwen, dat is de cruciale vraag. Het antwoord is tweeledig.
In de grootsteden, de Kemalistische bastions zeg maar, namen meer vrouwen deel aan het arbeidsproces, ook in overheidsadministraties, maar op het platteland veranderde er weinig. Bovendien bleef de man het hoofd van het gezin en in het strafrecht bleven termen staan als eer en familie die de rechten van de vrouw als individu bleven ondermijnen.
Nochtans waren het voor die tijd revolutionaire hervormingen. Laat ons ook niet vergeten dat de nieuwe republiek hoofdzakelijk bestond uit moslims.

De grootste hervormingen op het vlak van het strafrecht – en we spreken hier over vrouwenrechten – gingen langzaam van start in de negentiger jaren door het goedkeuren van internationale verdragen, maar vanaf 1999 ging het veel sneller, dit met het oog op toetreding tot de EU. De grootste hervormingen zowel wat betreft het Burgerlijk als het Strafrechtelijk Wetboek dateren van november 2001. De AKP ging verder op de ingeslagen weg en tussen 2002 en 2004 werd het strafrecht grondig veranderd en verbeterde de positie van de vrouwen aanzienlijk, althans op juridisch vlak.
Ik som even enkele belangrijke veranderingen op:

Aan deze hervormingen hebben verschillende vrouwenbewegingen bijgedragen en dit vanuit verschillende invalshoeken.
Op juridisch vlak zijn er dus belangrijke en positieve stappen gezet, dat kan niet ontkend worden.

Laat ons beginnen met het positieve. Voorbehoedsmiddelen, inclusief de morning after pil, zijn vrij verkrijgbaar in Turkije. Abortus is nog steeds toegelaten, maar slechts tot de achtste week van de zwangerschap. In de praktijk weigeren openbare ziekenhuizen abortus uit te voeren. Men moet dus naar private ziekenhuizen gaan die dikwijls niet betaalbaar zijn voor doorsnee vrouwen.
Bij wet had men beslist vrouwenopvangcentra te openen. Er was voorzien dat iedere stad met meer dan 50.000 inwoners een vrouwenopvangcentrum moet hebben. Intussen is dit gebracht op 100.000 inwoners. Vandaag zijn er volgens officiële cijfers 115 opvanghuizen. Het initiatief is belangrijk en goed want er is veel huiselijk geweld, maar vrouwenorganisaties - overigens ook van de AKP - klagen het tekort aan.
Zowel in het bedrijfsleven, de universiteiten en de hogere administratie, scoren vrouwen relatief goed wat betreft participatie. 

Het geweld tegen vrouwen – wat iedereen aanklaagt – is nauwelijks gezakt. In 2008 bleek dat 42 procent van de vrouwen slachtoffer werd van seksueel of fysiek geweld. In 2014 was het cijfer gezakt tot 38 procent, wat toch nog steeds enorm is.
In de private sector blijkt 32 procent van de vrouwen slachtoffer te zijn van seksueel geweld.
Op de Gender Gap Index van het World Economic Forum - dat is de index die bepaalt hoe het zit met verschillen tussen de mannen en vrouwen - staat Turkije wereldwijd op de 130ste plaats van 145 landen, toch een enorm slecht resultaat voor de 17de grootste economie ter wereld.
Als we de werkloosheidscijfers bekijken dan blijkt uit de cijfers van 2015 dat 9,7 procent van de mannen werkloos is, voor vrouwen was dit 13 procent. Intussen zijn die cijfers enkel slechter geworden.
Volgens de TUSIAD, de grootste patroonsorganisatie, vielen in 2017 ruim een miljoen vrouwen uit de arbeidsmarkt met als oorzaak om in te staan voor hun gezin, ofwel om zorg te dragen voor hun oudere familieleden.
Wat de arbeidsparticipatie betreft, is de verhouding 30 procent van de vrouwen, 70 procent van de mannen.
Het aantal eremoorden blijft onrustwekkend hoog, tussen 2010 en 2017 werden 1915 vrouwen vermoord door nauwe aanverwanten, onder hen 237 die politiebescherming hadden gevraagd.

Ik wens er nogmaals op te wijzen dat dit officiële cijfers zijn!

Er is - en dat is positief - wetgevend werk verricht dat de positie van de vrouw in Turkije heeft verbeterd.

De cijfers uit de praktijk blijven echter alarmerend, er is dus nog veel werk aan de winkel!