Mijn zoon, ik ben stervende, maar ik sterf zonder spijt omdat ik een opvolger als jou achterlaat. Wees rechtvaardig, doe goed en wees genadig. Bescherm al je onderdanen op gelijke wijze en leef naar de wetten van de Profeet. Dit zijn de plichten van de prinsen op aarde en het is daardoor dat zij de hemelse zegeningen ontvangen.
- Osman Gazi
Osman Gazi, de grondlegger van het Osmaanse Rijk
Osman Gazi
Veel is er niet bekend over Osman Gazi – of Osman I – en het is mede daarom dat het leven van deze stichter van het Ottomaanse Rijk zo intrigerend is en omkleed met mythes. Zelfs zijn geboortedatum is niet duidelijk. De meeste bronnen gaan ervan uit dat hij rond 1258 werd geboren in Söğüt, een stadje ten noordwesten van Eskişehir. Vaststaat dat hij de zoon van Ertuğrul Gazi en Halime Hatun was.
Tijdsbeeld
In de dertiende eeuw kende Anatolië tal van nomadische stammen waarvan de meeste waren ontsproten uit de oude Oğuz-stam. Het was een tijd waarin de Mongolen op bloedige wijze hun wereldrijk aan het uitbreiden waren en velen voor hen op de vlucht waren geslagen. Van de andere kant was er de dreiging van de kruisvaarders. Istanbul was in 1204 in handen gekomen van deze kruisvaarders en het Byzantijnse Rijk brokkelde steeds verder af.
In Anatolië was een machtsvacuüm ontstaan dat slechts ten dele werd opgevuld door de Seltsjoeken met hun sultan Alaeddin Keykubat. Het was tijd voor een nieuwe wereldmacht.
Een van de stammen die uit het noorden van Iran op de vlucht waren geslagen, was de stam Kayi. Hun leider was Suleyman Sjah, de vader van Ertuğrul Gazi. Bij de oversteek over de rivier de Eufraat verdronk Suleyman, waarna Ertuğrul het leiderschap overnam en de stam naar Anatolië leidde.
Het verhaal gaat dat Ertuğrul en zijn mensen onderweg op twee strijdende troepen stuitten. Ertuğrul koos de kant van de underdog en daardoor werd het grotere leger verslagen. Pas toen de slag ten einde was zou Ertuğrul begrepen hebben dat hij zich had aangesloten bij de mannen van de Seltsjoekse sultan Alaeddin Keykubat en dat zij samen het Mongoolse leger hadden verslagen. Uit dankbaarheid gaf Alaeddin Ertuğrul en zijn mensen een stuk grond in het noordwesten van Anatolië, met als hoofdstad Söğüt.
In hoeverre dit verhaal op waarheid rust, is onduidelijk. Het is in ieder geval wel zo dat de Kayi stam van Ertuğrul het gebied van Söğüt toegewezen kreeg. Waarschijnlijk met de bedoeling het te beschermen tegen Byzantijnse aanvallers. Ertuğrul bekeerde zich tot de islam en nam de titel ‘Gazi’ aan, dat zoveel betekent als ‘strijder voor het geloof’.
Titels
Achternamen had men nog niet, je kreeg een voornaam en als je hoog op de maatschappelijke ladder stond, werd deze aangevuld met een titel. Zo had je in de periode voorafgaande aan het Ottomaanse Rijk onder andere de titel Bey voor de leider van een stam die voortkwam uit de Oğuz stam, de titel Sultan als je tot de Seltsjoeken behoorde en Hatun voor de vrouw van een Bey.
Na de stichting van het Ottomaanse Rijk gold de titel Sultan voor de heerser van het rijk en werd de titel Hatun gebruikt om respect te betuigen aan hooggeplaatste vrouwen. Met Valide Hatun werd de moeder van de heersende Sultan aangeduid.
Om het nog wat ingewikkelder te maken, veranderden de gebruiken in de 16e eeuw opnieuw. Vanaf dat moment was de Valide Hatun de moeder van de vrouw van de Sultan en de Valide Sultan was de moeder van de Sultan. Vanaf de 17e eeuw werd de titel Hatun vervangen door Kadınefendi.
Osman Gazi
Ertuğrul beschermde de hem toegewezen grond uitstekend. In 1280 of 1281 overleed Ertuğrul en Osman volgde hem op. Osman was een charismatisch leider, met oog voor de armen en zwakkeren uit de maatschappij. Hij was een overtuigd moslim en goed bevriend met de invloedrijke Soefi Sjeik Edebali en andere hooggeplaatsten, waaronder Sultan Alaeddin Keykubat II.
Volgens de overlevering was Osman verliefd op de dochter van Sjeik Edebali, maar de sjeik gaf geen toestemming te trouwen. Osman trouwde daarop met Malhun Hatun (geboren Sultan, ze behoorde namelijk tot de Seltsjoeken). Zij was de dochter van een invloedrijk raadsman van de Seltsjoeken, Ömer Abdulaziz Bey. Uit dit huwelijk werd onder andere Orhan geboren, de latere opvolger van Osman Gazi.
I had a dream
Op een keer was Osman samen met een groep derwisjen te gast bij Sjeik Edebali in Eskişehir. Daar kreeg hij een droom, waarover hij de sjeik de volgende ochtend vertelde.
“Mijn Sjeik, ik droomde dat een maan uit uw borst verscheen. Hij steeg op en daalde vervolgens neer in mijn borst. Toen ontsproot er uit mijn navel een boom. Hij werd groot en groen en hij vertakte zich vele malen. Hij werd zo groot dat de schaduw van de boom de hele wereld bedekte. Ik zag bergen en vanaf elke berg stroomde een rivier. Mensen gebruikten het water om van te drinken, land te bevloeien en fonteinen aan te leggen. Wat betekent mijn droom?”
De sjeik was even stil en legde Osman de betekenis uit. “De maan symboliseert mijn dochter, zij zal met je trouwen. Verder zal de hele wereld onder bescherming komen te staan van jou en jouw zoon.”
Natuurlijk is niet te achterhalen of Osman werkelijk deze voorspellende droom gehad heeft. Belangrijk is dat ook niet, de symbolische betekenis is prachtig en feit is dat Osman Gazi uiteindelijk trouwde met Rabia Bala, het meisje waar hij wellicht al heel lang verliefd op was. Het huwelijk werd in 1289 gesloten.
De oprichting van het Ottomaanse Rijk
Anders dan zijn vader, was Osman wel degelijk geïnteresseerd in uitbreiding van zijn grondgebied. En dat bewerkstelligde hij enerzijds door strategische gevechten en anderzijds door tactische overeenkomsten. Veel voor de Mongolen vluchtende stammen sloten zich aan bij Osman Gazi en telkens als er een stuk land veroverd was, mochten de mensen daar blijven wonen op voorwaarde dat ze Osman Gazi trouw beloofden. Hij op zijn beurt beschermde hen. Hoewel Osman een overtuigd moslim was, onderwierp hij niemand aan zijn geloof, ook de christelijke Byzantijnen niet. Door deze opstelling zagen de onderworpenen hem niet als vijand. Sterker nog, onder zijn heerschappij kregen de gebieden een nieuwe kans om tot bloei te komen en Osman Gazi was een geliefd heerser.
In 1299 ontving Osman van Alaeddin Keykubat soevereiniteit. Het jaar 1299 komt overeen met het islamitische jaar 699 en er wordt wel gesuggereerd dat het samenvallen van de laatste eeuwjaren in beide kalenders aanleiding was voor het toekennen van de onafhankelijkheid.
Osman Gazi begon een eigen munt te slaan en ontwierp een staatsbestel. Ook voerde hij een belastingstelsel in, de oprichting van het Osmaanse of Ottomaanse Rijk was een feit. Osman Gazi kreeg bij deze maatregelen veel steun en advies van zijn schoonvader, Sjeik Edebali.
Osmanen of Ottomanen
Sommige wetenschappers zeggen dat de naam van de oprichter van het Ottomaanse Rijk eerst Turks was, namelijk Ataman of Atman. Ook komen de spellingswijzen Othman en Atouman bij sommige geschiedschrijvers voor. De naam Osman heeft een Arabische oorsprong en het is heel goed mogelijk dat hij deze naam aannam omdat die beter paste bij zijn islamitische overtuiging en bovendien meer prestige had.
De verovering van Bursa
Met zijn tactiek had Osman de landelijke gebieden relatief gemakkelijk kunnen veroveren, het waren de steden die hem heel wat meer moeite kostten. Nicea – het huidige Iznik – was op zeker moment veroverd en daarna was het de beurt aan Bursa. Deze stad was een goed beveiligde vestingstad en het was onmogelijk de stad met het zwaard te veroveren. Het hele omliggende gebied was al sinds 1308 in handen van de Osmanen, er was alleen nog bevoorrading mogelijk via de haven van Mudanya. Toch hield Bursa stand.
In 1317 gaf Osman het bevel over aan zijn zoon Orhan. Deze veroverde in 1321 de haven van Mudanya en vanaf dat moment was Bursa volledig afgesloten. Het zou echter nog bijna vijf jaar duren tot de stad op 6 april 1226 eindelijk viel. Met Bursa hadden de Ottomanen een belangrijk handelscentrum in handen en de rest van de wereld lag vanaf dat moment voor hen open.
Overlijden van Osman Gazi
Osman zelf was ernstig ziek toen Bursa zich uiteindelijk overgaf. Op zijn sterfbed in Söğüt vertelde zijn zoon Orhan hem over de overwinning. Osman zei in Bursa begraven te willen worden en bovendien wilde hij dat Orhan Bursa tot hoofdstad van het rijk zou maken. Het was ook op zijn sterfbed dat hij zijn zoon zijn laatste adviezen gaf.
Mijn zoon, ik ben stervende, maar ik sterf zonder spijt omdat ik een opvolger als jou achterlaat. Wees rechtvaardig, doe goed en wees genadig. Bescherm al je onderdanen op gelijke wijze en leef naar de wetten van de Profeet. Dit zijn de plichten van de prinsen op aarde en het is daardoor dat zij de hemelse zegeningen ontvangen.
Volgens de legende liet Osman Gazi bij zijn dood een paar laarzen, een paardenharnas, een zwaard, een lans, drie kuddes schapen, een paar paarden en een container met zout na. Alle overige bezittingen die hij in zijn leven had gehad, zou hij aan de armen hebben geschonken. Waar of niet, duidelijk is dat met Osman Gazi, of Osman I, een bijzonder man was heengegaan.