De visser en het visje
Er was eens een arme man die de grootste moeite had zijn gezin van eten te voorzien. Op een dag leent hij het bootje en de hengel van zijn buurman, maar het lukt hem niet ook maar één vis te vangen. Pas als hij zijn boeltje wil pakken, heeft hij eindelijk beet. Helaas is het een erg klein visje dat hij aan de haak heeft geslagen. Het visje kijkt de arme man smekend aan en zegt: ‘Ik ben inderdaad erg klein, laat me maar weer vrij, dan ga ik mijn moeder halen, zij weegt wel vijf pond!’ De man lacht en haalt het haakje uit de bek van de kleine vis, maar in plaats van teruggegooid te worden, belandt het visje in een emmer. ‘Toe’, smeekt hij, ‘laat me alsjeblieft weer vrij, ik beloof je dat ik volgend jaar terugkom, als ik groot geworden ben’. De man neemt het visje in zijn grote handen en geeft hem met een glimlach heel voorzichtig een kusje op zijn neus.
Diezelfde avond... spettert het visje in de pan.
Vrij naar een fabel van La Fontaine
Vis als voedselbron
Vis is een belangrijke voedselbron voor de mens. De gemiddelde Europeaan consumeert per jaar ongeveer 25 kilo vis. Dit is ‘bruto’ vis, dus inclusief kop, graten en vinnen. In Nederland ligt de consumptie echter een stuk lager, daar wordt gemiddeld amper 12 kilo vis per persoon per jaar geconsumeerd. De Belgen eten juist iets meer vis dan de gemiddelde Europeaan. Een kwart van de vis die in Nederland en België geconsumeerd wordt, komt uit Turkije.
Visserij in Turkije
De Middellandse Zee en de Egeïsche Zee zijn van oorsprong visrijke wateren, maar net als in de andere mediterrane landen is er ook in Turkije met dynamiet gevist. Dat had veel rampzalige gevolgen, niet alleen een sterke achteruitgang in de visstand met alle gevolgen van dien, maar ook afbraak van koraal. Om aan de vraag naar vis te kunnen voldoen, werd er in 1970 begonnen met de zoetwaterteelt van forel en in 1985 met de zoutwaterteelt van zeebrasem – ook dorade genoemd – en zeebaars. De zoutwaterteelt vindt vooral plaats in de provincies Muğla, Izmir en Bodrum. Inmiddels is Turkije de grootste producent zeebrasem en zeebaars ter wereld en ligt het aandeel zoet- en zoutwaterteelt al op ongeveer de helft van de totale visproductie in Turkije. Het verschil in smaak tussen de gekweekte en wilde soorten van de zeebrasem en zeebaars is niet of nauwelijks te proeven.
Soorten vis in Turkije
Turkije kent ruim 450 soorten vis. Sommige soorten komen alleen in de Zwarte Zee voor, andere alleen in de Middellandse of Egeïsche Zee en weer andere vind je in de meren en rivieren. Sommige soorten komen zowel in zoet als in zout water voor. Het visseizoen loopt niet overal gelijk en is ook niet voor elke soort hetzelfde.
Vissoorten in de Middellandse en Egeïsche Zee
De Middellandse Zee en Egeïsche Zee hebben vrij veel verticale stromingen waardoor er ook zuurstof in de diepere delen terechtkomt. Dit is een van de redenen waarom ze rijk aan vis zijn. Er leven zo’n honderd soorten in deze zeeën, sommige vissoorten komen ook in de Zwarte Zee voor. We noemen er enkele:
Zeebrasem – çipura, çupra of mendik
De goudbrasem komt voor in zout, zoet en brak water. Het is een van de meest gekweekte en gegeten vissen in Turkije. Er wordt ook door sportvissers veel op gevist. Kan goed gebakken of gegrild worden, ook lekker in salades.
Zeebaars – levrek
De zeebaars is de tweede vissoort die veel wordt gekweekt – en gegeten – in Turkije. Hij komt ook in het wild veel voor en is een geliefde vis voor sportzeevissers. Het is een van de weinige vissen die in de zomer gevangen mogen worden. Komt ook in de Zwarte Zee voor.
Tandbrasem – sinarit
Een van de brasemsoorten die veel wordt gegeten en die vooral bevist wordt door de beroepsvisserij, bij de sportvissers is hij minder geliefd.
Bruine tandbaars – orfoz
Verwar hem niet met de tandbrasem die hierboven staat. De bruine tandbaars kan wel 50 jaar oud worden en dan tot 60 kilo wegen. De vis begint het leven tweeslachtig, wordt rond het derde jaar vrouw, en als zij een jaar of tien is en tien tot twaalf kilo weegt, wordt het een mannetjesvis. Het is een soort die niet erg schuw is voor mensen en daarom een makkelijke prooi vormt, ook voor sportvissers.
Zeebarbeel of harder – barbunya balığı
Een veel voorkomende en vaak gevangen vis. Niet al te duur, maar wel erg smakelijk, vooral in de vroege herfst. Komt ook in de Zwarte Zee voor.
Zwaardvis – kılıç balığı
Grote, vette vis, met stevig vlees. Zwaardvis wordt vaak geserveerd als steak. Omdat het een roofvis is en dus andere vissoorten eet, heeft de zwaardvis een betrekkelijk hoog methylkwikniveau. Zwangere vrouwen en jonge kinderen wordt daarom afgeraden deze vis te eten.
(Blauwvin)tonijn – orkinos of ton balığı
Net als de zwaardvis is de tonijn een grote vissoort die leeft van andere vissen en daarom een relatief hoog methylkwikniveau heeft. Tonijn heeft stevig vlees en wordt veel in salades, vissoep en stoofpotjes verwerkt en wordt ook als steak geserveerd. Hij wordt tegenwoordig als bedreigde vissoort gezien en er gelden strikte regels voor de vangst.
Poon – kırlangıç balığı
Een vissoort met stevig vlees en daarom heel geschikt voor vissoep en stoofpotjes. Bovendien kan hij goed in salades verwerkt worden en kun je er makkelijk stukjes van aan een spies rijgen. Lekker op de barbecue of grill. De poon wordt ook wel knorhaan genoemd omdat hij knorrende geluiden kan maken.
Geep – zargana of sargan
Een lange, smalle vis met een spits toelopende bek met scherpe tanden. Het is een soort die in Turkije vrij veel gevangen wordt, maar in België en Nederland niet zo heel erg in trek is. Het is wel een geliefde vis bij de hengelsporters omdat het een vis is die redelijk aan de oppervlakte op kleine visjes jaagt. Opvallend zijn de groenblauwe graten. De geep komt ook voor in de Zwarte Zee.
Bruine konijnvis – sokar balığı
Turkije kent 26 giftige vissoorten, waarvan de bruine konijnvis er een is. Het venijn zit hem niet in de staart, maar in de rug- en zijvinnen. Het gif is niet dodelijk voor de mens, maar je zult hem op de markt en andere plekken waar hij verkocht wordt, altijd zonder de vinnen aantreffen. Laat je niet afschrikken, het is een erg lekker visje!
Vissoorten in de Zwarte Zee
De Zwarte Zee is een bijzondere zee. Enerzijds gevoed door enkele grote rivieren die zoet water brengen, anderzijds gevoed door de zoute Bosporus. Ooit was de zee erg visrijk, maar door vervuiling is de visstand in de Zwarte Zee sterk achteruitgegaan. Daarnaast kwam er per ongeluk een akelig Amerikaans kwalletje in de zee terecht dat zich tegoed deed aan de eitjes van de ansjovis. Bij gebrek aan natuurlijke vijanden gedijde het doorzichtige diertje goed en de ansjovisstand nam dramatisch af, wat weer gevolgen had voor de grotere vissen als de dolfijn en de steur die van de ansjovis leefden. Een aantal belangrijk vissoorten die in de Zwarte Zee voorkomen, zijn:
Ansjovis – hamsi
Wellicht de bekendste vis uit de Zwarte Zee. Het kleine visje behoort tot de vette vissoorten en wordt op diverse manieren klaargemaakt. Graatjes, kop en staartjes eet je er gewoon bij op.
Horsmakreel – istravrit
Algemeen voorkomende vis, ook in de Noordzee. In Turkije vind je hem in alle drie de zeeën. In de herfst is hij op zijn lekkerst, de horsmakreel is ook goed rauw te verwerken als sushi.
Spaanse makreel – kolyoz
Te vergelijken met de horsmakreel, komt ook veel voor in de Zee van Marmara. Gezouten en gedroogd een heerlijke vis.
Wijting – mezgit
De wijting komt vooral in de regio Trabzon en Rize voor. Er mag maar korte tijd op gevist worden; van juli tot en met september.
Bonito – palamut
Veel voorkomende vis, komt ook voor in de Egeïsche Zee. Het visseizoen is lang, alleen tijdens de maanden mei en juni mogen ze niet gevangen worden.
Tarbot – kalkan
Platvis die ook wel in de Middellandse en Egeïsche Zee voorkomt. Hij geldt als een ware delicatesse. Ook voor sportvissers is het een interessante vis.
Vissoorten in meren en rivieren
De meeste zoetwatervissen leven verspreid over heel Turkije. Afhankelijk van waar ze leven, geldt een eigen visseizoen. Over het algemeen kun je stellen dat hoe warmer de streek, hoe eerder het paaien plaatsvindt en het visverbod ingaat. Hieronder enkele belangrijke soorten:
Karper – Aynalı Sazan
De karper is een lekkere vis, die onder andere wordt gebakken, maar ook in dolma’s wordt verwerkt en geschikt is om te stomen. In Nederland en België wordt er wel veel op gevist, maar weinig gegeten.
Barbeel – bıyıklı balık
Karperachtige die in de middenloop – tussen de bron van de rivier en de monding in zee – van snelstromende rivieren leeft. De barbeel is een mooie vis voor de sportvisser, maar wordt zelden gegeten.
Forel – Alabalık
De forel wordt veel in Turkije gekweekt vanwege zijn hoge consumptiewaarde. Hij komt echter ook rijkelijk veel voor in (koele) meren en rivieren. Je hebt onder andere de beekforel, de zalmforel en de meerforel.
Bot – dere pisisi
Lekkere en betrekkelijk dure platvis. Hij komt voor in zoet en brak water in diepe riviermondingen.
Zeelt – kadife balığı
De zeelt is een waterzuiveraar, hij wordt wel gehouden in vijvers met siervissen. De zeelt is eetbaar, hij heeft echter wel een lichte grondsmaak. Hij heeft een vrij dikke huid, maar ook die kan gegeten worden. Het vlees is tamelijk zacht.
Snoekbaars – sudak
Lekkere en betrekkelijk dure vis die zowel beroepsmatig als door sportvissers wordt gevangen. Komt voor in de meren van Isparta en Konya.
Baars – tatlısu levreği
Net als de snoekbaars komt deze vis voor in de meren van Konya en Isparta. Smakelijke vis die tot de duurdere soorten behoort.
Meerval – yayın
Snelgroeiende vis die tot wel ruim twee meter lang kan worden. Tot ongeveer 130 cm is de meerval vrij slank, daarna wordt hij ineens flink wat dikker. De vis is prima van smaak en heeft maar weinig graten.
Paling – yılan balığı
Voor veel mensen een echte delicatesse. De paling is een zogenoemde katadrome vis die opgroeit in zoet water en zich in zout water – zeer waarschijnlijk de Sargassozee – voortplant. De voortplanting vindt op grote diepte plaats en is nog nooit door een mens waargenomen.
Lekkere sausjes!
Een sausje dat heerlijk is bij gebakken vis:
Stamp de walnoten met een vijzel fijn zodat de olie vrijkomt. Voeg de teentjes knoflook toe en stamp ook deze fijn. Doe in een klein pannetje het water, de citroen, het zout en het mengsel van walnoten en knoflook en breng langzaam en al roerend aan de kook. Laat in tien tot vijftien minuten indikken. Giet nadat de vis gebakken is, een eetlepel van het bakvet over de saus.
Een sausje dat heerlijk is bij gegrilde vis:
Stamp de teentjes knoflook met een vijzel fijn of rasp ze. Voeg het water, het citroensap en de olijfolie toe. Snijd of hak een bosje peterselie heel fijn en voeg toe aan de saus.
Afiyet olsun
Garra rufa, de doktersvis
In de provincie Sivas bij het plaatsje Kangal vind je de minerale warmwaterbronnen van Kangal. In deze bronnen – die temperaturen hebben van 36 à 37 graden – leven twee soorten vissen: de cyprinion macrostomus en de garra rufa. Deze laatste worden ook wel doktersvissen genoemd omdat zij een heilzame werking hebben op huidproblemen.
Het bronwater van Kangal is rijk aan mineralen als magnesium, calcium, selenium en ijzer. Rond deze warmwaterbronnen bevinden zich diverse kuuroorden. De heilzame werking voor mensen met o.a. psoriasis ligt volgens de artsen in een combinatie van de visjes die huidschilfers afknabbelen en het seleniumrijke water dat herstel van de huid stimuleert. Tevens zouden er bij het geknabbel bepaalde enzymen vrijkomen die de vernieuwing van de huid bevorderen.
Vanwege de goede resultaten die in de kuuroorden verkregen zijn, werden de garra rufavisjes ingezet in zogenoemde Fish Spa’s in onder andere Europa en de rest van Turkije. Het water is echter niet hetzelfde als het oorspronkelijke bronwater en de andere visjes – de cyprinion macrostomus – worden niet ingezet. Bovendien duurt de behandeling in de kuuroorden drie weken en het hele lichaam wordt dagelijks gedurende twee maal vier uur aan het water en de visjes blootgesteld. De Fish Spa’s zijn dan ook niet echt een geschikt alternatief voor behandeling voor mensen met een huidaandoening. Wel is de masserende werking aangenaam en je krijgt er zachte voeten van.
Er wordt overigens gewaarschuwd voor de mogelijke overdracht van ziekten in de minder hygiënische Fish Spa’s. Volgens het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu is het infectiegevaar voor gezonde mensen gering, maar niet uit te sluiten. Voor mensen met wondjes of verminderde weerstand zouden de risico’s iets groter zijn.
In de kuuroorden van Sivas heb je hier geen last van omdat het water uit natuurlijke bronnen borrelt en daarom voortdurend ververst wordt.
In Antalya bevindt zich het grootste tunnelaquarium ter wereld. De tunnel is maar liefst 131 meter lang en je loopt op deze manier zo de zee in. Daarnaast zijn er 40 thematische aquaria. Alsof dit nog niet genoeg is, vind je er ook een Sneeuw en IJs Museum, een tropisch reptielenhuis en een bioscoop waar je door multidimensionale films de wondere onderwaterwereld van de zee kunt beleven.
Big Fish toernooi Alaçatı
In de haven van Alaçatı – in het uiterste westen van de provincie Izmir – wordt sinds 2006 elk jaar een spectaculair vistoernooi gehouden. Meer dan dertig teams proberen elk de grootste vis te vangen én laten deze vervolgens weer vrij. Daarnaast zijn er nog andere activiteiten als workshops en concerten. Dit jaar wordt het Big Fish toernooi gehouden van 13 tot 16 september. De beide competitiedagen zijn op 15 en 16 september, op de twee eerste dagen vinden de voorbereidende activiteiten voor de teams plaats.
Jonge jongens worden opgeleid om netten te breien, het betrof een tweejarige opleiding waarin diverse technieken geleerd werden. Trabzon, 1941. Met dank aan Özhan Öztürk, schrijver en onderzoeker.
Bonito visvangst Bosporus, 1936. Met dank aan Özhan Öztürk, schrijver en onderzoeker.
Let op: de Orfoz is een bedreigde diersoort. Het vangen, verkopen, kopen en eten ervan is verboden!